Dr. Joshua Margallo
Ang ketong o leproso ay isang impeksyon na sanhi ng malubhang pagkasira ng balat at pagkaparalisa ng mga ugat sa mga kamay at paa. Ang ketong ay isang uri ng sakit na nakakahawa at ito ay naitala mag mula pa noong sinaunang mga panahon. Ay sakit na ito ay nababalot ng naparaming mga pamahiin at negatibong mga paniniwala. Ang pagkakaroon ng ketong ay isa na yata sa pinakanakahihiyang sakit sa buong mundo. Kung ikaw ay may ketong, ikaw ay lalayuan at ipagtatabuyan, kahit pa ng mga kapamilya mo at mga taong dating malalapit saiyo, dahil sa mga pamahiin at maling mga paniniwala.
Ang artikulong ito ay isinulat para maliwanagan ang mga Pilipino, kung paano ba dapat ituring ang mga taong may ganitong sakit at kung paano ito magagamot.
Ano ba ang sanhi ketong?
Ang ketong ay isang sakit na dala ng bakteryang Mycobacterium leprae. Ang mikrobyong ito ay mabagal dumami, kaya naman ang mga sintomas na dala ng ketong ay hindi gaanong pansin sa una.
Anu-ano ang mga sintomas ng ketong?
Ang ketong ay isang sakit na nakakaapekto sa balat at mga nerves na nasa labas ng utak. Ito ay maaari ring makaapekto sa mga mata, ilong at mga malalambot na bahagi ng katawan.
Ang isa pinakapalatandaan ng pagkakaroon ng ketong ay ang nakasisirang pamamaga ng balat at mga bukol na hindi mawala-wala sa loob ng ilang linggo o buwan.
Ang pagkasira ng mga nerves ay maaaring mauwi sa:
- Pagkagkawala ng pakiramdam sa kamay at paa
- Panghihina at pagkawala ng lakas ng mga kalamnan
Dahil sa ang bakterya na sanhi ng ketong ay mabagal dumami, ang sintomas ng ketong ay maaaring magpakita s loob ng tatlo hanggang limang taon matapos na mahawa ng sakit. May ilang mga pasyente na hindi kakikitaan ng anumang sintomas sa loob ng 20 taon. Ang panahon sa pagitan ng pagkahawa at paglabas ng mga sintomas ay tinatawag na incubation period. Ang napakatagal na incubation period ng sakit na ketong ay siyang dahilan kung bakit napakahirap para sa mga doktor na tukuyin kung kelan at saan posibleng nahawa ng ketong ang pasyente.
Ang ketong ay nakasisira ng malalambot na balat at kalamnan. Karamihan sa malalang mga kaso ng ketong pinandidirihan dahil sa itsura ng mga taong may ganitong uri ng sakit. Kung ikaw ay may malalang ketong, maaaring mabulok at mawala ang ilan sa bahagi ng iyong katawan tulad ng ilong, mga daliri sa kamay at paa, tainga at iba pa. Ang ilan naman ay nasira ang mukha at hindi mo na halos makilala pa.
Dito sa Pilipinas, ang ketong ay isa sa pinakakinatatakutang sakit. Kung ikaw ay may mga pamamaga at bukol sa balat na hindi mawala-wala sa loob ng ilang buwan, huwag mag atubiling komunsalta sa inyong pinagkakatiwalaang doktor.
Paano ba sinusuri ang ketong?
Kung ikaw ay pumunta sa doktor dahil ikaw ay may mga pantal o bukol sa balat, ang iyong doktor ay kukuha ng sample sa iyong apektadong balat at ipapadala ito sa laboratoryo. Ang prosesong ito ay tinatawag na biopsy para sa balat. Kung ang sample ng balat na sinuri ay makitaan ng bakteryang sanhi ng ketong, ikaw ay idedeklarang positibo sa ketong.
Ano ang gamot sa ketong?
Hindi tulad ng iniisip ng ilan, ang ketong ay nagagamot. Sa pagtaya ng mga eksperto, mahigit 16 milyon ng mga taong may ketong ang nagagamot sa loob lamang ng dalawang decada. Ang World Health Organization o WHO ay naglalaan ng libreng gamutan para sa ganitong uri ng sakit.
Ang gamot sa ketong ay nakadepende sa kung ano uri ng ketong ang dumapo saiyo. Ang ketong ay isang impeksyon kaya magbibigay ang mga doktor ng mabisang antibiotic para mapigilan ang pagkabulok ng balat. Sa ganito kalalang uri ng impeksyon, ang pag-inom ng antibiotic ay maaaring magtagal ng anim na buwan, isang taon o mas matagal pa. Tandaan na ang pag-inom ng antibiotic ay hindi makagagamot sa pagkasira ng mga nerves or nerbiyos.
Ang pananakit at pamamaga ng mga ugat at kalamnan ay maiibsan ng mga gamot laban sa pamamaga at pananakit. Kabilang sa mga gamot na maaaring ibigay ay ang steroid tulad ng prednisone.
Totoo ba na nagdudulot ng pagkaputol ng daliri ang ketong?
Itong haka-haka na ito’y walang katotohanan. Ang kakayahan ng uri ng sakit na ito at atakihin ang mga nerves ng paa at mga braso na nagreresulta ng pagkamanhid ng mga bahaging ito. Dahil dito, maari itong mapinsala. Ang ganitong uri ng kaganapan ang siyang dahilan ng pagkaputol ng bahagi ng katawan ng tao.
Mga komplikasyon na dala ng ketong
Kung ang ketong ay hindi magamot, ito ay maaaring mag-iwan ng hindi na maaalis na mga epekto tulad ng pagkasira ng balat, mga ugat, kamay, paa, ilong, tainga at mata.
Ang iba pang mga komplikasyon ng ketong ay ang mga sumusunod:
- Pagkabulag o glaucoma
- Pagkasira ng mukha kasama na ang permanenteng pamamaga at mga bukol sa mukha
- Erectile dysfunction at pagkabaog sa mga lalaki
- Sakit sa bato
- Panghihina ng mga kalamnan
- Permanenteng pagkasira ng loob ng ilong na maaaring maging dahilan ng pagdurugo ng ilong.
- Pagkamanhid ng mga kamay at paa
Ang pagkasira ng nerbiyos dahil sa ketong ay maaring maging nakapipinsala. Dahil sa ganitong pagkasira, maaaring hindi na makaramdam ng sakit kahit pa ito ay masugatan, masunog o di kaya ay maputol.
Paano ba makaiiwas sa ketong?
Ang mga eksperto ay naniniwala na ang bakterya na sanhi ng ketong ay naipapasa sa pamamagitan ng laway o droplets na naggagaling sa ilong o bibig katulad ng paghahawa ng sipon o trangkaso. Ang ketong ay hindi gaanong nakakahawa hindi tulad ng trangkaso.
Ang mga propesyonal ay naniniwala na ang impeksyon ay nagsisimula kapag ang droplets na may bakterya ay pumasok sa ilong. Ang ilan naman ay nagsasabi na ang droplets ay maaring magdala ng impeksyon sa balat na may sugat. Sinasabing may mga hayop na nagdadala ng ketong subalit bihira ang kaso ng tao na nahawa ng ganitong sakit mula sa mga hayop. Subalit ang pagkakaroon ng mga hayop tulad ng mga unggoy at armadillo na nahawa ng ketong ay nagsisilbing taguan ng bakterya anupa’t nahihirapan ang mga gobyerno sa pagsugpo nito.
Ayon sa mga pag-aaral na nagsasabing ang ketong ay maaari ding maipasa sa pamamagitan ng pagkahantad sa dumi ng tao o hayop na may ketong. Subalit ang ganitong uri ng pagkahawa ay halos imposible na sa ngayon dahil sa pagkakaroon ng mga tao ng maayos na mga palikuran.
