Dr. Joshua Margallo
Ang beke o mumps ay isang sakit na sanhi ng virus na pangunahing nakakaapekto sa parotid glands – isa sa tatlong pares ng mga glandulang gumagawa ng laway na nasa ibaba at gawing harap ng iyong tainga. Kung ikaw o ang iyong anak ay nahawa ng beke, maaari itong maging dahilan ng pamamaga ng isa o dalawang glandulang ito.
Ang beke ay pangkaraniwan sa Pilipinas kaya naman, ang mga tao rito ay kadalasang naghahanap ng lunas para sa beke. May mga bakuna na rin na ibinibigay laban sa sakit na ito kaya ang kaso ng beke ang bumaba sa paglihis ng ilang dekada. Ang mga kumplikasyong dala ng sakit na ito tulad ng paghina o pagkawala ng pandinig ay maaaring maging seryoso ngunit bibihira lamang ang magkaroon ng ganitong kumplikasyon.
Wala pang partikular na gamot na nadidiskubre para sab eke. Kaya naman, nangyayari parin ang pagkakaroon ng outbreak ng beke sa iba’t-ibang panig ng mundo, kaya ang pagkuha ng bakuna para makaiwas sa sakit na ito ay nananatiling napaka-halaga.
Ano ang sintomas ng beke?
Ang ilan sa mga pasyenteng nahawa ng beke ay maaari magpakita ng kakaunting mga sintomas, ang iba naman ay halos wala. Kapag ang mga palatandaan at sintomas ay nagpakita, malamang na ikaw ay nahawa ng beke dalawa o tatlong linggo na ang nakalilipas. Narito ang ilan sa mga pangkaraniwang mga sintomas.
- Namamaga at masakit na salivary glands sa isa o magkabilang bahagi ng mukha o parotitis
- Lagnat
- Pananakit ng ulo
- Pananakit ng mga kalamnan
- Panghihina at pagkahapo
- Kawalan ng gana sa pagkain
- Masakit na pagnguya o paglunok
Ang pangunahin at pinaka-kilalang sintomas ng beke ay ang pamamaga ng salivary glands na siyang sanhi ng mistulang paglobo ng pisngi ng pasyente.
Kailan dapat isangguni sa doktor ang beke
Kapag iniisip mo na ikaw o ang iyong anak ay may beke, huwag nang mag atubiling kumunsulta sa doktor. Sabihan mo nang patiuna ang opisina sa doktor na ikaw ay posibleng may beke, para hindi ka nap ag hintayin pa sa mahabang pila at makahawa pa sa ibang pasyente. Ang beke ay isang di pangkaraniwang sakit, kaya ang sintomas na iyong nararamdaman ay malamang na bunga ng iba pang sakit. Ang pamamaga ng salivary gland ay isang palatandaan ng tonsillitis o baradong salivary gland.
May iba pang mga virus na maaaring maging sanhi ng pamamaga ng parotid gland, na sanhi ng tulad bekeng mga sintomas.
Ano ang sanhi ng beke?
Ang sanhi ng beke ay isang uri virus, na mabilis na naikakalat sa pamamagitan ng laway. Kung wala kang bakuna sa sakit na ito, maaari kang mahawa ng beke kapag nahinga mo ang droplets ng laway ng isang taong may beke na bumahin o umubo. Maaari ka ring mahawa ng beke sa pamamagitan lamang ng paggamit ng mga kubyertos na ginamit ng pasyenteng may beke, tulad ng baso, plato o kutsara.
Mga kumplikasyon na dala ng beke
Ang mga kumplikasyon na dala ng pagkakaroon ng beke ay malubha, ngunit bibihira lamang na mangyari.
Narito ang ilan sa mga kumplikasyon ng beke:
Pamamaga: Karamihan sa mga kumplikasyon ng beke ay nagsasangkot sa pamamaga ng ilang bahagi ng katawan, tulad ng mga sumusunod:
Mga bayag (testicles). Ang pamamaga ng bayag ay tinatawag na orchitis, ito ang pamamaga ng isa o dalawang bayag kapag umabot na sa pagbibinata. Ang orchitis ay napakasakit, subalit bibihira itong humantong sa pagkabaog, ang kawalan ng kakayahang maging ama.
Lapay (pancreas). Ang mga palatandaan at sintomas ng kondisyong ito, na tinatawag na pancreatitis ay ang pananakit sa itaas na bahagi ng tiyan, pagkahilo at pagsusuka.
Obaryo at dibdib. Ang mga kababaihan na umabot na sa pagdadalaga ay maaaring magkaroon ng pamamaga ng obaryo o oophoritis. Maaari rin silang magkaroon ng pamamaga ng suso o mastitis. Subalit ang kakayahang manganak ay bibihira lamang na maapektuhan nito.
Utak. Ang impeksyon na sanhi ng virus tulad ng beke, ay maaaring mauwi sa pamamaga ng utak o encephalitis. Ang encephalitis ay maaari namang mauwi sa mas malalang mga kondisyon na maaaring ikamatay ng isang tao.
Pagkawala ng pandinig. Sa ilang mga pagkakataon, ang beke ay maaaring maging sanhi ng permanenteng pagkawala ng pandinig sa isa o dalawang tainga.
Pagkalaglag. Bagaman hindi pa lubos na napapatunayan, ang pagkakahawa ng beke kung ikaw ay buntis, lalo na sa unang mga buwan nito ay maaaring maging sanhi ng pagkalaglag sa sanggol sa iyong sinapupunan.
Gamot sa beke: Pagbisita sa doktor
Tumawag sa doktor kung ikaw o ang iyong anak ay may mga sintomas ng beke. Narito ang ilang mga impormasyon na makatutulong saiyo upang maging handa sa pagbisita sa doktor.
Mga impormasyong dapat alamin:
Mga restriksyon. Alamin kung may mga restriksyon ba na kailangan sundin ng pasyente tulad ng pagiging isolated para hindi makahawa sa iba.
Kasaysayan ng mga sintomas. Ilista ang mga sintomas na mayroon ka, kailan nagsimula at natapos.
Kamakailang pagkakahantad sa posibleng pinanggagalingan ng impeksyon. Subukang alalahanin kung ang iyong anak ay nahantad sa isang tao na may beke sa nakalipas na mga linggo.
Pangunahing medikal na mga impormasyon. Ilista din ang iba pang mga sakit at mga gamot na iyong ininom o iniinom, kasama na ang mga vitamins at food supplements.
Mga tanong na gusto mong sagutin ng doktor. Ilista mo ang mga katanungan para maging sulit ang iyong pagbisita sa doktor.
Halimbawa ng mga tanong:
- Ano ba ang posibleng mga sanhi ng mga palatandaan at sintomas ng beke?
- May iba pa bang mga sanhi?
- Anong uri ng gamutan ang iyong irinerekomenda?
- Kailan ba magkakaroon ng mga pagbabago?
- Anong mga pamamaraan ang pwedeng gawin habang nagpapahinga sa bahay?
- Ako ba o ang aking anak ba ay nakakahawa? Kung oo, hanggang kailan?
- Anong mga paraan ang pwedeng gawin para mabawasan ang panganib na ako o ang aking anak ay makapanghawa sa iba?
Huwag magdalawang isip na itanong sa doktot ang iyong mga katanungan may kaugnayan sa kalusugan mo o ng iyong anak.
Ang iyong doktor ay maaari ring magtanong saiyo tulad ng mga sumusunod na katanungan:
- Anong mga palatandaan o sintomas ang iyong napansin?
- Kailan mo unang napansin ang mga sintomas na ito?
- Kasama bas a mga sintomas ang pananakit ng tiyan o ng bayag?
- Lumala ba ang mga sintomas na ito sa pagdaan ng ilang araw?
- May kakilala ka bang nagkaroon din ng beke sa nakaraang mga linggo?
- Ikaw ba o ang iyong anak ay may bakuna laban sa beke?
- Ikaw ba o ang iyong anak ay kasalukuyang ginagamot para sa iba pang uri ng sakit?
- Anong mga bitamina o supplements ang iyong iniinom?
- Ang iyong anak ba ay pumapasok sa paaralan o day care?
- Ikaw ba ay buntis o nagpapasuso?
Ano ang magagawa mo?
Habang ikaw ay naghihintay ng iyong appointment, maaari kang gumamit ng cold compress at over the counter na mga gamot para maibsan ang pananakit na iyong nararanasan, tulad ng ibuprofen o paracetamol. Subalit tandaan na huwag kang magbibigay ng aspirin sa bata may impeksyon na dala ng virus sapagkat ito ay mapanganib.
Paano makaiiwas sa pagkakaroon ng beke?
Ang pagpapabakuna laban sa beke ay epektibong panlaban sa pagkakaroon nito. Karamihan sa mga sanggol at mga bata nababakunahan na ng sa tigdas, beke at rubella ng isahan. Ang unang turok ng bakuna ay ibinibgay sa edad na 12 hanggang 15 buwan. Ang ikalawang pagbabakuna ay ibinibigay sa mga batang 4 hanggang 6 taong gulang.
Sa dalawang pagbabakunang iyan, sinasabing 88% epektibo. Ang pagiging epektibo ng isang bakuna lang ay nasa 78%.
Ang mga adulto na ipinanganak bago ang 1957 at hindi pa nagkakaroon ng beke ay maaari ring magpabakuna kung gusto nila. Ang mga taong nagtatrabaho sa mga ospital o paaralan ay dapat na magpabakuna rin laban sa beke.
Pero tandaan, ang mga taong may mahinang immune system, allergic sa gelatin o neomycin, o buntis, ay hindi dapat na magpaturok ng bakuna. Makipag-usap sa doktor para sa maisaayos ang pagpapabakuna sa mga anak mo!
