Dr. Joshua Margallo
Ano ang sanhi ng TB?
Ang TB o tuberkulosis ay isang impeksyon na sanhi ng isang uri ng bakteria na nabubuhay sa bahagi ng katawan kung saan mayaman sa dugo at oxygen. Ito ang dahilan kung bakit ang TB ay kadalasanng matatagpuan sa baga. Ang sakit na TB ay nagagamot, subalit ito nangangahulugan ng mahabang gamutan. Inaaabot ng anim hanggang siyam na buwan ang gamutan ng TB. May ilang kaso ng TB na inaaabot ng hanggang dalawang taon ang panggagamot.
Ano ang mga uri ng TB?
May dalawang uri ng TB:
Latent TB – Ikaw ay may tuberkulosis bacteriya sa katawan subalit ang iyong immune system ay nakikipaglaban sa mikrobyo. Ito ay nangangahulugan na walang sintomas na makikita na ikaw ay may TB at hindi ito nakakahawa sa iba. Ngunit tandaan na ang pagkakaroon ng latent TB ay maaaring mauwi sa active TB.
Active TB – Ang pagkakaroon ng aktibong tuberkulosis ay nangangahulugan na ang mikrobyo na sanhi ng sakit ay dumadami na at nagiging dahilan ng paglitaw ng mga sintomas. Kung ang iyong baga ay apektado ng aktibong TB, napakadali pmo itong maipapasa sa sinuman na iyong makakahalubilo.
Ang TB sa baga ay lubhang nakakahawa. Kumakalat ito kapag ang tao na may aktibong TB ay bumuga ng hangin na may tuberkulosis bakteriya at malanghap nang ibang tao ang mikrobyo nito. Ang tao na may TB ay nagbubuga ng higit pang mikrobyo kapag siya ay umuubo o tumatawa.
- May mga tao na mas madaling mahawa kumpara sa iba. Isa ka sa kanila kung ikaw ay:
- May HIV o iba pang sakit na nagpapahina ng immune system
- Ikaw ay nakatira sa bahay na tinitirahan din ng taong may aktibong TB
- Ikaw ay nangangalaga sa mga taong may aktibong TB, tulad ng mga doktor o nurse
- Nag-aabuso sa paggamit ng alak at sigarilyo
Kung ikaw ay nanganganib na magkaroon ng TB, mahalaga na ikaw ay masuri ng dalawang beses kada taon para malunasan ang anumang posibleng impeksyon.
Ano ang mga sintomas ng TB o Tuberkulosis?
Kadalasan, ang impeksyon ay napakahina anupa’t hindi ito agad namamalayan ng mga taong nahahawa pa lamang ng sakit. Ang mga taong may latent TB o di aktibong TB ay walang sintomas na makikita maliban sa ito ay maging ganap na aktibong sakit.
Narito ang mga sintomas TB o aktibong Tuberkulosis:
- Ubo na may kasamang makapal na plema na kung minsan ay may kasamang dugo na hindi nawawala sa loob ng dalawang linggo
- Pagkahapo at biglaang pagbawas ng timbang
- Mataas na lagnat
- Pamamaga sa leeg
- Kahirapan sa paghinga at masakit na dibdib
Nalalaman ng mga doktor kung ikaw ay may di-aktibong TB sa pamamagitan ng tinatawag na tuberculin skin test. Habang sinusuri ang iyong balat, ang doktor ay magtuturok ng TB antigen sa ilalim ng iyong balat. Kung ikaw ay may impeksyon na dulot ng TB, ang pinagturukan ng karayum ay bubukol at mamumula sa pagkaraan ng dalawang araw. Ang pagsusuri sa dugo ay maaaring kumumpirma na ikaw ay may TB.
Para malaman kung ikaw ay may TB sa iyong baga, ang iyong doktor ay kukuha ng plema na galing sa iyong baga o sputum para makita kung may bakteriya na sanhi ng TB sa baga. Ang doktor ay maaaring magsagawa pa ng iba pang mga pagsusuri tulad ng blood test at x-ray sa dibdib para matiyak na ikaw ay may TB.
Ano ang gamot sa tuberkulosis?
Ang TB ay isang seryosong sakit subalit kung ito ay maaagapan, ito ay nagagamot. Huwag isipin na ang TB ay pwedeng idaan sa herbal na gamutan o pag-inom ng mga halamang gamot.
Ang TB o tuberkulosis ay ginagamot sa pamamagitan ng antibiotic. Ito ay ibinibigay lahat ng may TB, maging sa sanggol, bata at matatanda kahit sa mga buntis o mahihina ang immune system.
Gamot sa aktibong TB
Ang mga eksperto ay nagrerekomenda ng mga sumusunod:
- Pag-inom ng iba’t ibang gamot para maiwasan ang multi-drug resistant Turbeculosis, isang kundisyon na kung saan hindi na kayang patayin ng mga antibiotic. Ang pangunahing gamutan ay naglalaman ng apat na gamot sa unang dalawang buwan.
- Ang gamutan ay magpapatuloy sa loob ng apat hanggang siyam na buwan o higit pa kung kinakailangan. Ang dami ng mga gamot na dapat inumin sa panahong ito ay nakadepende sa resulta ng mga pagsusuri.
- Paggamit ng DOT o directly observed therapy. Ito ay nangangahulugan na ang pasyente ay kailangang regular na magbisita sa mga health center para sa regular na check-up. Para magamot ang TB, kailangan mong inumin ang lahat na anti-biotic na iriniseta sa iyo. Tinuturuan ang mga pasyente ng tamang paginom ng mga gamot sa bawat pagbisita sa mga health center.
- Sa gamutang ito, sinusubukan ang paginom ng ibang uri ng antibiotic kapag hindi nakikita ang inaasahang paggaling ng pasyente.
Ano ang dapat gawin ng pasyenteng positibo sa TB habang nagpapahinga sa bahay?
Dapat inumin ng pasyente ang mga gamot sa tamang oras upang maiwasan ang pagkakaroon ng multi-drug resistant TB, isang uri ng tuberkulosis na hindi na tinatablan ng pangkaraniwang mga gamot sa TB. Kaya kung ikaw ay nakapagkonsulta na sa doktor at nabigyan na ng karampatang gamot, dapat na sundin ang mga sumusunod:
- Pumunta sa lahat ng iyong health center appointment.
- Inumin ang iyong mga gamot ayon sa reseta ng doktor
- Ireport sa doktor ang anumang side effects ng pag-inom ng gamot lalo na ang paglabo ng paningin
- Kung kailangan mong magbiyahe habang umiinom ng gamot, makipag-usap ka saiyong doktor upang maisaayos ang patuluyang pag-inom ng gamot.
Sapat na pagkain at pahinga
Kung ikaw ay ginagamot sa sakit na TB, kailangan na ikaw ay kumain at matulog ng sapat kasama ang tamang ehersisyo para matulungan ang iyong katawan na malabanan ang impeksyon.
Karamihan sa may aktibong TB, malamang na ikaw ay biglaang nangayayat at nagbawas ng timbang. Kailangan mong kumain ng mga pagkain na mayaman sa protina at kaloriya para makabawi.
Nahihirapan ka bang bawiin ang dating timbang? Narito ang ilang tips:
- Kung pakiramdam mo ay wala kang ganang kumain. Kainin lamang ang iyong paboritong pagkain. Kumain ng madalas ngunit paunti-unti.
- Uminom ng protein shake bilang meryenda, o subukang uminom ng masusustansyang inumin tulad ng Ensure.
- Magtanong muna sa doktor kung pwede ka nang mag-ehersisyo. Kung kaya mo nang lumabas ng bahay, subukang maglakad ng 20 minuto o dalawang 10 minuto. Dahan-dahang dagdagan ang oras kung kaya mo na.
Emosyonal na mga isyu na katambal ng TB
Dahil sa ang gamutan sa sakit na TB ay medyo matagal, normal lamang na maranasan moa ng mga sumusunod:
- Nahihiya ka sa sakit mo at natatakot ka nab aka malaman ng iba na ikaw ay may TB
- Nasasaktan ka kapag nagsusuot ng mask ang mga tao o kaya ay lumalayo sila kapag nariyan ka.
- Pakiramdam mo ay mag-isa ka kasi hindi ka pwedeng pumasok sa trabaho o sa eskwela hanggang sa tuluyan ka nang magamot at hindi na makapanghawa.
- Iniisip mo ang bayarin sa doktor o sa gamot
- Nasasaktan ka dahil sa stress na naidudulot mo sa iyong mga kapamilya.
- Ikaw ay may depresyon
Sumangguni sa iyong health center para sa libre o murang counselling para sa sakit na TB.
Tulungan ang iba na hindi mahawa ng sakit
- Huwag pumasok sa eskwela o sa trabaho kung ikaw ay hindi pa magaling. Matulog na mag-isa sa kwarto mo hanggang sigurado ka nan a hindi ka na makapanghahawa.
- Buksan ang bintana sa kwarto na iyong tinutuluyan. Makatutulong ito na lumabas o umalis ang mga mikrobyo bago ito makahawa sa iba.
- Takpan ang ilong at bibig kapag bumabahin at umuubo. Tandaan ikaw ay lubhang nakakahawa kung hindi ka pa nakakadalawang linggo sa paginom ng antibiotic.
Paano ba maiiwasan ang TB?
Ang TB ay lubhang nakakahawa. Tinataya ng World Health Organization o WHO na isang katlo o 1/3 ng buong populasyon ng tao sa mundo ay may bakteriya na sanhi ng TB sa kanilang mga katawan.
Kaya para makaiwas sa TB, sundin ang mga sumusunod:
- Iwasan ang pagtagal sa loob ng isang kwarto kasama ang isang tao na alam mong may TB na hindi pa umaaabot ng dalawang linggong gamutan.
- Magsuot ng facemask kapag nakikihalubilo sa mga taong alam mo na may sakit sa baga. Ito ay napakahalaga lalo na sa mga empleyado na nagtatrabaho sa mga hospital.
- Kung ikaw ay nakatira sa bahay na kasama ang isang tao na may sakit na TB, palakasin siya na sundin ang riseta ng doktor.
