Dr. Joshua Margallo
Pag-usapan natin ang isa sa pinaka-nakamamatay na sakit hindi lamang ng mga Pilipino, kundi ng lahat na mga lahi sa buong mundo, ang kanser.
Ang artikulong ito ay tatalakay sa lahat ng mga bagay na kailangan mong malaman tungkol sa pagkakaroon ng kanser.
Ano ang kanser?
Ang salitang cancer o kanser ay pangalan ng mga magkakaugnay na sakit. Sa lahat ng uri ng kanser, ang ilan sa mga cells ng katawan ay nagsisimulang magparami ng walang tigil hanggang sa ito ay kumalat sa mga nakapalibot na mga tissue.
Ang kanser ay maaaring magsimula sa anumang bahagi ng katawan, na binubuo ng trilyon na mga selula. Sa normal na kalagayan, ang mga cells ng katawan ng tao ay lumalaki at nahahati para bumuo ng bagong mga cells kapag kailangan na ito ng katawan. Kapag ang cells ay tumanda o kaya ay napinsala, gagawa ang katawan ng panibagong mga cells.
Gayunman, kapag ikaw ay nagka-kanser, ang kaayusang ito ay masisira. Habang mas dumarami ang abnormal, matanda at sirang mga cells na dapat sana ay namamatay na, dumarami rin ang mga bagong cells na hindi naman kailangan ng katawan. Ang cells na ito ay nahahati at nagpaparami ng walang tigil. Ito ang dahilan ng pagkakaroon ng tumor sa katawan.
Maraming kanser ang nagsisimula sa tumor, o kumpol ng tissue. Ang kanser sa dugo, na kilala bilang leukemia ay hindi naman nagiging sanhi ng pagkakaroon ng tumor.
Ang cancerous na mga tumor ay malignant, ibig sabihin ay maaari itong kumalat at sumira sa kalapit na mga tissue. Karagdagan pa, habang ang mga tumor na ito ay lumalaki, ang ilang uri ng kanser ay maaaring mapunta sa iba pang bahagi ng katawan sa pamamagitan ng dugo. Makabubuo ito ng bago pang mga tumor na malayo sa orihinal na bukol.
Hindi katulad ng malignant na mga tumor, ang benign tumors ay hindi kumakalat at nananakop ng kalapit na mga tissues.Gayunman, ang benign na mga tumor ay maaaring maging malaki. Kapag ito ay inalis sa pamamagitan ng operasyon, hindi na ito bumabalik pa, hindi katulad ng malignant tumor na maaaring magpabalik-balik. Pero hindi katulad ng benign tumors na tumutubo sa ibang bahagi ng katawan, ang brain benign tumor ay maaaring nakamamatay.
Alam mo ba?
Ang sakit na kanser ay nagsisimula sa mga cancer cells, abnormal na mga selulang walang tigil sa pagpaparami.
Ano ang mga pagkakaiba ng cancer cells at normal na mga selula?
Ang cancer cells ay naiiba sa normal na mga selula sa maraming paraan. Ang mga pagkakaibang ito ay siyang sanhi kung bakit tumutubo ang mga ito sa hindi makontrol na paraan at nagiging mapanira. Ang isang mahalagang pagkakaiba ay ang cancer cells ay hindi gaanong espesyalisado kumpara sa normal na mga selula. Ibig sabihin, kung ang normal na mga selula ay nadedevelop para maging isang partikular na uri na may tiyak na gawain, ang mga cancer cell ay hindi. Ang mga ito ay patuloy na nahahati at nagpaparami ng walang tigil.
Karagdagan pa, hindi epektibo sa mga cancer cells ang mga signal na nagsasabi sa kanila na tumigil na sa paghati. Hindi rin sila apektado ng signal na nagsasabing kailangan na ng mga cells na mamatay, proseso na kung tawagin ay apoptosis.
Ang mga cancer cell ay may kakayahang impluwensyahan ang normal na mga selula, mga molecules, at mga ugat sa palibot nito at pinapakain nito ang tumor, ito ang tinatawag na microenvironment. Halimbawa, maaaring impluwensyahan ng cancer cells ang normal na mga selula para bumuo ng ugat na magsusuplay ng oxygen at nutrients na kailangan ng tumor upang lumaki. Inaalis din ng mga ugat na ito ang mga dumi sa tumor.
Kaya ring iwasan ng mga cancer cell ang immune system. Bagaman talagang inaalis ng immune system ang mga napinsala at abnormal na mga selula sa katawan, ang ilang mga cancer cells ay may kakayahang taguan ang immune system.
Kaya ring gamitin ng cancer cells ang immune system para mabuhay at magparami. Halimbawa, sa tulong ng ilang selula ng immune system na sa normal na kalagayan ay siyang nagbabantay sa mga cancer cells para hindi makatakas, nagagawa ng cancer cells na hindi sila mapatay ng immune system.
Alam mo ba?
Ang cancer cells ay hindi apektado ng mga signal na nagsasabi sa mga selula na huminto na sa pagpaparami. Hindi rin ito kayang alisin ng immune system ng katawan.
Paano nabubuo ang kanser?
Ang cancer ay nabubuo dahil sa partikular na mga pagbabago sa genes, ang pinaka-payak nay unit ng inheritance ng tao. Kaya, masasabi nating ang kanser ay ay isang sakit sa genes. Ang sanhi nito ay ang mga pagbabago sa paraan ng paggana ng cells, lalo na ang paraan ng kanilang pagdami at paghati.
Ang mga pagbabago sa genes na nagiging dahilan ng kanser ay maaaring manahin natin sa ating mga magulang. Maaari rin itong tumubo sa isang tao dahil sa resulta ng mga pagkakamali sa paghati ng mga selula o dahil sa pinsala sa DNA na sanhi ng pagkakahantad sa lason. Ang usok ng sigarilyo at radiation tulad ng ultraviolet ray na galing sa araw ay maaaring maging sanhi ng kanser.
Ang bawat taong may cancer ay may kanya-kanyang kumbinasyon ng mga pagbabago sa genes. Habang lumalaki ang kanser, magpapatuloy ang mga pagbabago sa katawan ng pasyente. Kahit na sa loob ng tumor, ang bawat isang selula ay may iba’t ibang pagbabago sa genes.
Kadalasan, ang mga cancer cell ay mas maraming mga pagbabago sa genes, tulad ng DNA, kumpara sa normal na mga selula. Ang ilan sa mga pagbabagong ito ay wala naming kinalaman sa pagkakaroon ng kanser.
Anu-ano ang mga uri ng kanser?
May mahigit isang daang uri ng kanser. Ang mga uri nito ay kadalasang ipinapangalan sa organ o tissue na tinamaan ng kanser. Halimbawa, ang lung cancer ay nagsisimula sa mga selula ng baga, at ang brain cancer naman ay nagsisimula sa utak.
Narito naman ang mga kategoriya ng kanser na nagsisimula sa partikular na uri ng mga selula:
Carcinoma
Ang carcinoma ay ang pinaka-pangkaraniwang uri ng cancer. Ito ay nabubuo sa epithelial cells, ang mga selula na tumatakip sa ibabaw at ilalim ng laman ng katawan.
Ang carcinoma ay na nagsisimula sa iba’t ibang epithelial cells ay may kanya-kanya ring pangalan:
Adenocarcinoma
Ang adenocarcinoma ay isang uri ng cancer sa epithelial cells na lumilikha ng fluid o mucus. Ang mga tissue na gawa sa ganitong mga selula ay tinatawag ding glandular tissues. Karamihan sa mga kaso ng breast cancer, colon cancer at prostate cancer ay mga adenocarcinoma.
Basal cell carcinoma
Ang basal cell carcinoma ay isang uri ng cancer na nagsisimula sa pinaka ibabaw na bahagi o layer ng epidermis, na siyang panlabas na layer ng balat.
Squamous cell carcinoma
Ito ay isang uri ng kanser na nabubuo sa squamous cells, mga epithelial cell na nasa kasunod ng panlabas na bahagi ng balat. Ang squamous cells ay maaaring nasa iba pang mga organs, katulad ng bituka, baga, pantog, at mga bato. Ang squamous cells ay patag, parang mga kaliskis ng isda kung titingnan mo sa mikroskopyo. Ang squamous cell carcinoma ay tinatawag ding epidermoid carcinoma.
Transitional cell carcinoma
Ito ay isang uri ng kanser na nagsisimula sa transitional epithelium. Ang tissue na ito ay binubuo ng maraming mga layers ng epithelial na maaaring mas malaki o mas maliit, na matatagpuan sa lining ng pantog, matris, at bahagi ng bato, at iba pang mahahalagang organs. Ang ilang kanser sa pantog, matris at bato ay transitional cell carcinoma.
Sarcoma
Ang sarcoma ay uri ng mga kanser na nabubuo sa buto at malalambot na tissue, tulad ng sa mga kalamnan, mga ugat, lymph vessels, at mga fibrous tissue, tulad ng tendons at ligaments.
Osteosarcoma ang tawag sa pinakapangkaraniwang uri ng kanser sa buto. Ang iba pang uri ng sarcoma ay ang:
- Leiomyosarcoma
- Kaposi sarcoma
- Malignant fibrous histiocytoma
- Liposarcoma
- Dermatofibrosarcoma protuberans
Leukemia
Ang kanser na nagsisimula sa mga tissue na lumilikha ng dugo na nasa bone marrow ay tinatawag na leukemia. Ang kanser na ito ay hindi lumilikha ng tumor. Pero, lumilikha ito ng napakaraming white blood cells na naiipon sa dugo at bone marrow na siyang nagiging sagabal sa maayos na pagtatrabaho ng normal na mga selula ng dugo. Ang pagbawas ng normal na selula ng dugo ay magiging dahilan ng kakulangan ng oxygen sa katawan para sa mga tissue, pagkontrol sa pagdurugo at paglaban sa impeksyon.
May apat na uri ang leukemia, na inuri depende sa kung gaano kabilis itong lumala, acute o chronic; at sa kung anong uri ng selula ito nagsimula, lymphoblastic o myeloid.
Lymphoma
Ang lymphoma ay isang uri ng kanser na nagsisimula sa lymphocytes. Ang mga selulang ito na nasa dugo na lumalaban sa sakit ay bahagi ng ating immune system. Kapag may lymphoma ka, ang abnormal na mga lymphocytes ay naiipon sa lymph node at lymph vessel, pati na sa iba pang mga organ ng katawan.
May dalawan g uri ng lymphoma
- Hodgkin lymphoma – Ang mga taong may ganitong uri ng kanser ay may abnormal na mga lymphocyte na tinatawag na Reed-Sternberg cells. Ito ay kadalasang nabubuo galing sa B cells.
- Non-Hodgkin lymphoma – Ito ay isang malaking grupo ng kanser na nagsisimula sa lymphocytes. Ang kanser na ito ay nabubuo mula sa B cells or T cells.
- Multiple Myeloma
Ang multiple myelomas ay isang uri ng kanser na nagsisimula sa plasma cells, isa pang uri ng immune cell. Ang abnormal na mga plasma cells, na tinatawag na myeloma cells, ay nabubuo sa bone marrow at nakalilikha ng tumor sa mga buto sa buong katawan.
Ang multiple myeloma ay tinatawag ring plasma cell myeloma at Kahler disease.
Melanoma
Ang melanoma ay isang uri ng kanser na nagsisimula sa mga selula na naging melanocyte, espesyal na mga selula na gumagawa ng melanin, ang pigment na nagbibigay ng kulay sa mga tissue, tulad ng sa mata.
Mga tumor sa utak at spinal cord
May iba’t ibang uri ng mga tumor sa utak at spinal cord. Ang mga tumor na ito ay pinapangalanan dipende sa uri ng selula kung saan sila unang tumubo.
Halimbawa, ang astrocytic tumor ay nagsisimula sa hugis-bituin na mga brain cell na tinatawag na astrocytes, na tumutulong na mapanatiling malusog ang mga brain cells. Ang mga tumor sa utak ay maaaring benign (hindi kanser) o malignant (kanser).
Iba pang uri ng mga tumor
Narito ang ilan pang mga uri ng tumor na wala sa mga nabanggit natin sa unahan ng artikulong ito:
- Germ Cell Tumor. Ito ay isang uri ng tumor na nagsisimula sa mga selula na pinagmumulan ng sperm cell at egg cell. Ang mga tumor na ito ay maaaring tumubo saan man sa katawan at maaaring maging benign o malignant.
- Neuroendocrine Tumor. Ang tumor na ito ay nabubuo sa mga selula na nagpapalabas ng mga hormones para humalo sa dugo bilang tugon sa mga signal na ipinapadala ng nervous system. Ang mga tumor na ito na may mas mataas na dami ng hormones ay maaaring maging sanhi ng iba’t ibang mga sintomas. Ang neuroendocrine tumor ay maaaring maging benign o malignant.
- Carcinoid Tumor. Ay isa pang uri ng neuroendocrine tumor. Ang mga ito ay mga tumor na mabagal lumaki at kadalasang matatagpuan sa gastrointestinal system, halimbawa ay sa rectum at small intestine. Ang tumor na ito ay maaaring kumalat sa atay at iba pang bahagi ng katawan. Ang carcinoid tumor ay maaaring magpalabas ng serotonin o prostaglandin, na siyang sanhi ng pagkakaroon ng carcinoid syndrome.
Alam mo ba?
Ang tumor sa utak o brain tumor ay nakamamatay, kahit ito ay benign brain tumor. Sumangguni sa doktor kung may napapansin kang kakaiba sa ulo mo.
Ano ang gamot sa kanser?
Ang pinaka karaniwang paraan ng paggamot sa kanser ay ang opersyon, chemotherapy at radiation:
Operasyon
Ang opersyon ay ginagawa para alisin ang kanser. Maaaring alisin ng doktor ang parte o kabuuan ng bahagi ng katawan na may kanser. Para sa breast cancer, ang bahagi o ang kabuuan ng suso ay maaaring alisin. Kung prostate cancer naman, ang prostate gland ay maaaring alisin. Hindi naman lahat ng uri ng kanser ay ginagamitan operasyon. Halimbawa ang mga kanser sa dugo tulad ng leukemia ay linulunasan sa pamamagitan ng gamot.
Chemotherapy
Ang pamamaraang ito ay ginagamit para patayin ang mga cancer cells o para pabagalin ang kanilang pagdami. Ang ilang uri ng chemo ay maaaring ibigay sa pamamagitan ng swero, ang iba naman ay pills na maaari mong inumin. Dahil ang mga gamot na pang chemo ay maaaring mapunta sa lahat ng bahagi ng katawan ng tao, ito ay kapakipakinabang na gamitin para sa mga kanser na kumalat na.
Radiation
Ang radiation ay ginagamot din para patayin o pabagalin ang pagdami ng mga cancer cell. Maaari itong gamiting mag-isa o may kasamang operasyon o chemo. Ang radiation treatment ay parang pagpapa-x ray.
Ano ang gamot sa kanser na babagay sa iyo?
Ang gamot sa kanser mo ay depende kung ano ang pinaka mabuti para sa iyo. Ang ilang uri ng kanser ay bumubuti sa pamamagitan ng opersyon, samantalang ang iba naman ay bumubuti sa pamamagitan ng chemo o radiation. Ang pag-alam kung anong uri ng kanser ang meron ka ang unang hakbang para malaman kung anong uri ng gamutan ang kakailanganin mo.
Ang stage ng iyong kanser ay makatutulong sa doktor mo na makapagdesisyon kung anong uri ng gamutan ang babagay sa iyo. Ang stage 3 o 4 na kanser ay mas tutugon sa mga gamutan na sangkot ang buong katawan tulad ng chemo.
Ang iyong kalusugan at ang paraan ng gamutan na iyong napili ay siyang pangunahing konsiderasyon sa pagdidisisyon sa kung anong uri ng gamutan ang iyong kailangan. Hindi lahat ng uri ng paggamot sa kanser ay pwede sa iyo, kaya mas makabubuting magtanong kung ano ang iyong mga pagpipilian.
Tandaan:
Ang lahat ng gamot sa kanser ay may side effects. Itanong sa doktor mo kung ano ang mga dapat mong asahan habang ikaw ay ginagamot.
Huwag kang matakot na magtanong. Karapatan mong malaman kung anong mga pamamaraan ng paggamot ang makakatulong sa iyo at kung ano ang mga side effects nito.
Bakit kaya ako nagkakanser?
Maraming mga taong may kanser ang nagtatanong: May nagawa ba akong mali? Bakit ako pa?
Hindi pa alam ng mga doktor kung ano talaga ang naging sanhi ng kanser. Kapag hindi maibigay ng doktor ang dahilan nito, ang mga pasyente ay maaarin g makaisip ng kanilang sariling ideya kung bakit ito nangyari sa kanila.
May ilan na iniisip na ito ay parusa sa mga bagay na kanilang ginawa o hindi ginawa noong mga nakalipas. May mga nag-iisip din na baka nga may nagawa sila na naging sanhi ng kanser.
Ganito rin ba ang pakiramdam mo? Tiyak na hindi ka nag-iisa. Ang mga iniisip at mga paniniwala na katulad nito ay pangkaraniwan na sa mga taong may kanser. Pero tandaan na ang kanser ay hindi parusa sa iyong mga nagawa noong nakaraan. Sikaping hindi sisihin ang sarili o mag-focus sa mga dapat sana ay nagawa mo para nakaiwas ka sa pagkakaroon ng kanser. Hindi mo kasalanan na magkaroon ka ng kanser, at halos wala naman talagang paraan para matukoy kung ano talaga ang sanhi ng pagkakaroon nito. Sa halip, mag-focus ka sa pangangalaga ng iyong kalusugan.
Paano mo sasabihin sa mga mahal mo sa buhay na ikaw ay may kanser?
Talaga naming mahirap sabihin sa mga kapamilya mo na ikaw ay may kanser. Kapag malaman nila na meron ka nito, ito ay pagmumulan ng iba’t ibang mga emosyon: kalungkutan, galit, at takot. Kung minsan, hindi mo mismo maintindihan kung ano ang pakiramdam mo, kaya siguradong ganoon din ang mararamdaman ng mga kapamilya at mga kaibigan mo.
Baka mahirapan ding ipakipag-usap ng mga mahal mo sa buhay ang tungkol sa kanser mo. Hindi madali para sa kanila na sabihin sa iyo ang mga salitang makapag papagaan ng loob mo.
Narito ang ilang mga tips na makakatulong sa iyo at sa mga mahal mo sa buhay na makayanan ang kanser:
Sabihin agad sa mga kapamilya mo na ikaw ay may kanser sa oras na makakuha ka na ng sapat na lakas ng loob. Hindi magtatagal, malalaman din ng lahat na ikaw ay may kanser. Masasaktan sila kung malalaman nila ito sa ibang tao.
Kapag kinakausap mo na sila, ipaliwanag kung anong uri ng kanser ang tumama sa iyo at kung ano ang paraan ng paggamot dito. Ipaliwanang din na hindi sila mahahawa sa sakit mo.
Pahintulutan ang iyong mga kapamilya at mga kaibigan na tulungan ka, at sabihin sa kanila kung anong tulong ang kailangan mo. Kung kailangan mo ng tulong sa paggawa ng mga gawaing bahay, sabihin ito sa kanila. May mga pagkakataon na hindi mo sigurado kung anong tulong ang kailangan mo. Sabihin mo sa kanila na hindi ka sigurado kung anong tulong ang kakailanganin mo, pero sabihin mong sasabihan mo sila kapag kailangan mo na ito.
Sabihin mo sa mga taong malalapit sa iyo kung ano ang iyong nararamdaman. Maaaring hindi ito madali, pero ito ay mahalagang paraan upang makakuha ka ng suporta na kinakailangan mo. Kung nahihirapan kang sabihin sa iba ang pakiramdam mo, maaari kang maghanap ng mga support group o mental health councilor na makatutulong sa iyo.
Kung may mga kaibigan o kapamilya ka na sinasabihan kang kailangan mong maging masaya kapag napapansin nilang ikaw ay nanlulumo, OK lang na sabihan mo sila na making lang sa iyo, at huwag sabihin sa iyo kung ano ang dapat mong gawin. Kung minsan, kailangan mo lang na maihinga ang nararamdaman mo at hindi mo naman kailangan ng advice.
Kung may mga taong hindi komportableng makinig sa kung ano ang pakiramdam mo, ayos lang yan. Maghanap ka ng ibang gustong makinig sa iyo.
Baka hindi mo na magagawa ang mga bagay na dati mong ginagawa noong wala ka pang kanser. Sabihin mo ito sa mga kaibigan at kapamilya mo.
Mas makabubuti na ipagpatuloy ng mga kaibigan at mga kapamilya ang paggawa ng mga bagay na dati na nilang ginagawa bago ka pa man magkaroon ng kanser. Hindi nila kailangang maguilty sa paggawa ng mga ito.
